علت پوکی استخوان چیست؟
پوکی استخوان هنگامی رخ میدهد که تعادل میان تشکیل استخوان جدید و بازجذب استخوان قدیمی از بین برود.
در این وضعیت، یا بدن نمیتواند به اندازه کافی استخوان جدید تولید کند، یا آنکه مقدار بیش از اندازهای از استخوانهای قدیمی را بازجذب میکند، و یا هر دو حالت باهم اتفاق میافتد. کلسیم و فسفات دو ماده معدنی ضروری برای تشکیل استخوانهایی نرمال هستند.
کلسیم عنصری اساسی برای عملکرد مناسب قلب، مغز و سایر اندامها است.
برای آنکه این اندامها بتوانند به کار خود ادامه دهند، بدن کلسیم ذخیره شده در استخوانها را بازجذب میکند تا بتواند سطح کلسیم خون را حفظ کند.
اگر میزان مصرفی کلسیم کافی نباشد، یا اگر بدن به اندازه کافی از رژیم غذایی کلسیم جذب نکند، تولید استخوان و بافت استخوانها دچار اشکال میشود.
در این حالت، استخوانها ضعیفتر میشوند، که این امر باعث میشود استخوانها ترد و شکننده شده و به راحتی بشکنند.
معمولاً، از دست رفتن استخوان طی یک دوره طولانی چندین ساله رخ میدهد.
اغلب، افراد به علت یک شکستگی استخوان به پزشک مراجعه کرده و تازه متوجه وجود بیماری پوکی استخوان در خود میشوند که معمولاً تا آن موقع، بیماری به مراحل پیشرفته خود رسیده و آسیب وارده به استخوانها جدی شده است.
دلیل اصلی بروز پوکی استخوان کمبود برخی هورمونها، خصوصاً استروژن در زنان و اندروژن در مردان، است.
این بیماری در زنان، و خصوصاً در سنین بالاتر از 60 سال، شایع است.
یائسگی با کاهش سطح استروژن همراه بوده و خطر ابتلای زنان به پوکی استخوان را افزایش میدهد.
سایر عواملی که در از دست رفتن استخوان در این گروه سنی نقش دارند عبارتند از کافی نبودن میزان مصرف کلسیم و ویتامین D، انجام ندادن تمرینات تحمل وزن و سایر تغییرات ناشی از افزایش سن در عملکرد غدد درونریز (علاوه بر کمبود استروژن).
عوامل و عارضههای دیگری که میتوانند منجر به بروز پوکی استخوان شوند عبارتند از مصرف بیش از اندازه کورتیکواستروئیدها (سندرم کوشینگ)، مشکلات تیروئید، استفاده ناکافی از عضلات، سرطان استخوان، برخی اختلالات ژنتیک، استفاده از برخی داروهای به خصوص، و مشکلاتی مانند کمبود کلسیم در رژیم غذایی.
موارد زیر، عوامل افزایش دهنده خطر ابتلا به پوکی استخوان هستند:
• خطر ابتلای زنان به این بیماری بیشتر از مردان است، خصوصاً زنان لاغر، ریزاندام و مسن.
• زنان سفیدپوست یا اهل شرق آسیا، به خصوص آنهایی که سابقه خانوادگی ابتلا به پوکی استخوان دارند، در مقایسه با سایر زنان بیشتر در معرض ابتلا به این بیماری هستند.
• زنان یائسه، به خصوص زنانی که یائسگی زودرس داشته یا یائسگی ناشی از اعمال جراحی داشتهاند، و یا زنانی که دوره پریودشان غیرطبیعی است یا قطع شده، در معرض خطر بیشتری هستند.
• سیگار کشیدن نیز می تواند علت پوکی استخوان باشد، همچنین اختلالات خوردن مانند بیاشتهایی عصبی یا پرخوری عصبی، کم بودن میزان کلسیم موجود در رژیم غذایی، مصرف بالای الکل، نداشتن فعالیت کافی و استفاده از بعضی داروها مانند کورتیکواستروئیدها و داروهای ضدتشنج نیز از عوامل خطرزا هستند.
• آرتریت روماتوئید، خود یکی از عوامل افزایش خطر ابتلا به پوکی استخوان است.
• داشتن پدر یا مادر مبتلا به پوکی استخوان نیز یک عامل خطرزا برای فرزندان است.
تشخیص
معاینات و آزمایش ها
پزشک معمولاً بررسی وضعیت بیماری را با توجه به تاریخچه بیمار شروع کرده و ابتلای فرد به پوکی استخوان یا قرار گرفتن وی در معرض ریسک ابتلا به این بیماری را مشخص می کند.
در این زمان پزشک از شما سوالات متعدد درباره سبک زندگی و سایر شرایط مربوط به بیماری خواهد پرسید.
همچنین پزشک از شما درباره وجود سابقه بیماری در خانواده یا سابقه ایجاد شکستگی قبلی استخوان سوال می کند.
در این زمان اغلب از آزمایش خون برای تعیین سطح کلسیم، فسفر، ویتامین دی (D)، تستسترون، و عملکرد تیروئید و کلیه استفاده می شود.
بر اساس معاینات انجام شده، پزشک ممکن است از یک آزمایش خاص به نام آزمایش سطح تراکم استخوان برای اندازه گیری تراکم استخوانی در بخش های مختلف بدن استفاده کند.
آزمایش تعیین سطح تراکم مواد معدنی استخوانی می تواند به شناسایی ابتلا به پوکی استخوان قبل از ایجاد شکستگی کمک کند و امکان ایجاد شکستگی های بعدی استخوان را پیش بینی نماید.
علاوه بر این، آزمایش تراکم استخوان می تواند تاثیرات ناشی از درمان های انجام شده در فواصل زمانی یک سال یا بیشتر را بر روی وضعیت استخوان مشخص کند و احتمالاً می تواند برای تعیین درصد از بین رفتن استخوان مفید باشد.
راه ها و روش های بدون جراحی
بیمار لازم است که درک مناسب از تشخیص ابتلا به بیماری و چگونگی تاثیرگذاری پوکی استخوان بر زندگی خود و پیشگیری از پوکی استخوان داشته باشد.
این شرایط ممکن است شامل انتخاب یک سبک زندگی سالم و تغییر در رژیم غذایی و تمرین های حرکتی باشد و در این شرایط لازم است تدابیر لازم برای جلوگیری از زمین خوردن فرد اتخاذ شود.
اگر دچار نازکی و ضعف استخوان هستید (پوکی استخوان) اما fragility fracture نداشته اید ، پزشک شما قادر خواهد بود مشخص کند که آیا باید درمان در مورد شما توصیه شود یا خیر.
برای کمک به این تصمیم گیری، ممکن است از یک محاسبه گر خطر مخصوص برای بررسی خطر ابتلا به fragility fracture ، استفاده کنند.
این کار شامل موارد زیر می شود:
• سن شما
• اندازه گیری تراکم استخوان در اسکن DXA
• هر گونه سابقه شکستگی لگن در خانواده شما
• آیا شما سیگار می کشید.
• BMIشما
• آیا مشکلات و بیماریهای دیگری مانند آرتریت روماتوئید (روماتیسم مفصلی) دارید یا خیر.
روش های درمان پوکی استخوان معمولاً غیر جراحی هستند.
روش های محافظه کارانه قابل استفاده در این حالت به شرح زیر می باشند:
دارو
بیشترین داروهای پوکی استخوان، که هم برای زنان و هم برای مردانی که در معرض خطر بالای شکستگیها قرار دارند، تجویز میشوند بیسفسفاتها هستند که نمونههایی از آنها عبارتند از:
• آلندرونات (فوزاماکس)
• رزیدرونات (آکتونل، آتلویا )
• ایباندرونات (بونیوا)
• زولدرونیک اسید (رکلاست)
هورمون درمانی
استروژن، به خصوص هنگامی که سریعاً بعد از شروع یائسگی تجویز شود، میتواند به حفظ تراکم استخوان کمک کند.
در مردان، معمولاً پوکی استخوان ناشی از کاهش تدریجی سطح تستسترون است که با بالا رفتن سن رخ میدهد.
تستوسترون درماني جايگزين به افزایش تراکم استخوان کمک میکند.
سایر داروهای پوکی استخوان: اگر توانایی تحمل درمانهای معمولتر پوکی استخوان را ندارید (یا اینکه چندان تأثیری برای شما ندارند) پزشکتان میتواند داروهای زیر را توصیه کند:
• دنوسوماب (پرولیا). در مقایسه با بیوفسفاتها، دنوسوماب نتایج مشابه یا بهتری را در زمینه افزایش تراکم استخوان نشان داده و احتمال بروز انواع شکستگیها را کاهش میدهد.
• تریپاراتید (فورتئو). این داروی قدرتمند مشابه هورمون پاراتیروئید و محرک رشد استخوان جدید است. بیمار آن را طریق تزریق زیر پوست دریافت میکند.
مگنت تراپی
در مگنت تراپی از یک میدان مغناطیسی ثابت برای کاهش التهاب و افزایش سرعت بهبود بیمار استفاده می شود.
با استفاده از این روش درمانی و در نظر گرفتن قطب های میدان مغناطیسی، قطب جنوب می تواند یک تاثیر الکتریکی مثبت ایجاد کند در حالی که قطب شمال یک تاثیر الکتریکی منفی ایجاد می کند که می تواند تراکم استخوانی را افزایش دهد.
با تنظیم سطح فرکانس ابزارهای مورد استفاده در مگنت تراپی می توان فعالیت یونی در یک ناحیه آسیب دیده را افزایش داد، فرآیند متابولیک را بهبود بخشید و دوره توان بخشی مورد نیاز بیمار را کوتاه کرد.
استفاده اصلی مگنت تراپی در درمان پوکی استخوان است، زیرا این روش می تواند یک راهکار دو سویه باشد که فرآیند کاهش تراکم استخوان را آهسته کرده و بطور همزمان تاثیر فیزیو الکتریک ناشی از آن باعث فعال شدن فرآیند تجدید ساختار استخوان می شود.
امکان درمان موفقیت آمیز پوکی استخوان با استفاده از روش مگنت تراپی (PMT) وجود دارد.
مگنت تراپی می تواند باعث افزایش جریان خون در نواحی استخوانی آسیب دیده شده و چگالی استخوان را افزایش دهد.
همچنین این روش می تواند امکان تجدید ساختار و بهبود آسیب دیدگی های غضروفی را نیز فراهم نماید.
ورزش
خبر خوب برای بیماران مبتلا به پوکی استخوان این است که انجام فعالیت های حرکتی و ورزش می تواند تاثیر قابل توجه بر بهبود علایم پوکی استخوان بیماری داشته باشد. بدن انسان بسیار دینامیک است و وضعیت خود را با حرکت های مورد نیاز وفق می دهد.
معمولاً افراد می دانند که انجام فعالیت های حرکتی برای حفظ سلامت مفید است.
به هر حال بعضی از انواع این حرکت ها می توانند بطور خاص در افزایش تراکم استخوانی نقش موثر داشته باشند.
در این رابطه لازم است به نکات زیر توجه داشته باشید:
• قبل از شروع هر برنامه حرکتی، مهم است که با پزشک خود مشاوره نمایید.
• متخصص فیزیوتراپی می تواند نحوه انجام صحیح و بی خطر این تمرین ها را به شما آموزش دهد.
فیزیوتراپی
به خاطر اینکه تمرین های حرکتی برای ایجاد استخوان های قوی لازم و ضروری هستند، روش درمانی انتخاب شده برای پوکی استخوان و یا برنامه پیش گیری از آن می تواند شامل فیزیوتراپی باشد.
در این رابطه لازم است به بیمار کمک شود تا نحوه انجام مناسب این حرکت ها و بهره گیری از آنها در زندگی عادی خود را فرا گیرد.
اینکه شما چه کاری در برنامه فیزیوتراپی خود انجام می دهید، به شدت بستگی به شرایط زیر دارد: علت پوکی استخوان، سطح تناسب فیزیکی فرد، سطح ریسک فرد برای ایجاد شکستگی در ستون فقرات، و آنچه بدن شما توان تحمل آن را دارد.
معمولاً متخصص فیزیوتراپی با شما برای ایجاد یک برنامه حرکتی مناسب شامل تمرین های تحمل وزن (همچون راه رفتن یا تنیس) و تمرین های تقویتی (همچون بلند کردن وزنه) مشورت و همکاری خواهد کرد. در این حالت با توجه به نیازهای درمانی شما، فیزیوتراپ همچنین ممکن است بر روی تعادل و وضعیت بدن شما در حالت های مختلف کار کند.
مشخص است که بهبود وضعیت تعادل فرد می تواند از زمین خوردن احتمالی وی پیش گیری نماید.
رژیم غذایی
رژیم غذایی افراد مبتلا به پوکی استخوان حتی در مواقعی که فرد از دارو برای کمک به آهسته کردن فرآیند از بین رفتن استخوان و پیش گیری از شکستگی آن استفاده می کند، از اهمیت خاص برخوردار است.
کلسیم نقش کلیدی در حفظ سلامت استخوان ها دارد.
به همین خاطر استفاده از مکمل های غذایی برای تامین سطح کلسیم مورد نیاز بدن می تواند یک روش مناسب برای بیماران مبتلا به پوکی استخوان باشد.
به هر حال توجه داشته باشید که بهترین روش برای تامین کلسیم از طریق مواد غذایی است که در طول روز مصرف می شود.
مواد غذایی سرشار از کلسیم شامل موارد زیر هستند:
• محصولات لبنی کم چرب همچون شیر یا پنیر
• ماهی ساردین کنسرو شده در روغن
• آب میوه های حاوی کلسیم و سایر مواد غذایی مانند آن
• سبزیجات دارای برگ سبز تیره
توجه داشته باشید که اضافه کردن مقداری پنیر یا کلم بروکلی به ظرف غذا می تواند به سادگی سلامت استخوان را با استفاده از مواد غذایی افزایش دهد.
ویتامین دی (D) می تواند به بدن در استفاده از کلسیم به دست آمده از مواد غذایی کمک موثر نماید.
بهترین منبع ویتامین دی (D) نور طبیعی خورشید است و قرار گرفتن به مدت 15 دقیقه در معرض نور خورشید بدون استفاده از کرم های ضد آفتاب، می تواند نیاز روزمره شما به این ویتامین را بر طرف نماید.
توجه داشته باشید که غذاهای کمی حاوی ویتامین دی (D) هستند، هر چند بعضی از حبوبات و آب میوه ها با استفاده از این ویتامین غنی می شوند.
سایر انتخاب های قابل استفاده در این حالت به شرح زیر هستند:
• ماهی سالمون، تون، قباد، ساردین
• زرده تخم مرغ
• محصولات لبنی غنی شده مثل شیر
سلامت استخوان بستگی به ویتامین ها و مواد معدنی موجود در مواد غذایی دارد.
به همین خاطر لازم است در این حالت ترکیب متنوعی از میوه ها و سبزیجات در رژیم غذایی توسط فرد مصرف شود.
علاوه بر این نوشیدنی های حاوی کافئین و نوشیدنی های گاز دار هر دو می توانند تاثیر منفی بر سلامت استخوان داشته باشند.
توجه داشته باشید که مصرف غذاهای شور می تواند باعث از دست دادن بخش بیشتری از کلسیم در بدن شود.
چگونه می توان با رژیم غذایی از پوکی استخوان جلوگیری کرد؟
حتی اگر به پوکی استخوان مبتلا شدهاید، باز هم میتوانید از مزایای یک رژیم غذایی که به طور روزانه برای پشتیبانی از سلامت استخوانهای شما ویتامین D و کلسیم کافی فراهم میکند بهرهمند شوید.
به یاد داشته باشید:
• کلسیم مورد نیاز خود را میتوانید، علاوه بر محصولات لبنی، از سبزیجات سبز، بروکلی و لوبیا و همچنین از مکملها و غذاهایی که به آنها کلسیم اضافه شده است، مثل برخی از انواع غلات صبحانه و آب پرتقال، به دست آورید.
• ویتامین D به جذب کلسیم کمک میکند، برای همین اگر به اندازه کافی از غذاها یا نور خورشید ویتامین D دریافت نمیکنید باید از مکملها استفاده کنید.
برای جذب کافی ویتامین D از نور خورشید باید روزانه بدنتان دست کم 15 دقیقه مستقیماً در معرض نور خورشید قرار گیرد.
• تلاش کنید مصرف بعضی از نوشیدنیها و خوردنیها که توانایی بدنتان در فرآوری کلسیم را دچار اختلال میکنند، مانند نوشیدنیهای کربناته یا دارای کافئین، الکل بیش از اندازه، و مقدار بسیار زیادی از پروتئین، کاهش دهید.