فوبیا (phobia) نوعی اختلال اضطرابی است که باعث می‌شود شخص در هنگام قرار گرفتن در موقعیت‌های خاص، هنگام برخورد با موجودات زنده و یا اشیا به راحتی تحریک شده و نوعی ترس فزاینده را تجربه کند.
زمانی که فردی فوبیا داشته باشد، زندگی خود را طوری پایه ریزی می‌کند که به نوعی از موقعیت‌هایی که خطرناک می‌پندارد، دور باشد.
خطری که فرد احساس می‌کند بسیار بالاتر از خطری است که منبع خطر تولید می‌کند.
فوبیا نوعی اختلال روانی قابل تشخیص است.
شخص در هنگام مواجه با منبع فوبیا نوعی ناراحتی فزاینده را تجربه می‌کند.
همین مسئله از اینکه فرد به صورت طبیعی عمل کند جلوگیری کرده و برخی اوقات منجر به وحشت زدگی یا حمله پانیک (panic attacks.) خواهد شد.
فوبیا یا هراس زدگی چیست؟
فوبیا نوعی ترس اغراق شده و غیر منطقی است.
واژه‌ی فوبیا معمولاً به ترس ناشی از یک عامل تحریک کننده اطلاق می‌شود.
با این همه سه نوع فوبیا توسط انجمن روانپزشکی آمریکا شناسایی شده است، که شامل:
فوبیا خاص: نوعی ترس شدید، غیر طبیعی نسبت به یک عامل محرک
فوبیا اجتماعی یا اضطراب اجتماعی: در این نوع اختلال فرد تصور می‌کند که در محیط‌های اجتماعی مدام در معرض تحقیر و قضاوت دیگران قرار دارد. افراد
مبتلا به این اختلال در جمع‌های شلوغ دچار ترس فزاینده ای می‌شوند و این مسئله با خجالتی بودن بسیار متفاوت است.
آگورافوبیا (Agoraphobia) یا برزن هراسی (بازار هراسی) : ترس از موقعیت‌هایی است که فرار از آنها برای شخصی که دچار ترس و وحشت شده است، بسیار سخت و دشوار است.
برای مثال در این حالت بودن در آسانسور و یا در محیط خارج از خانه برای فرد بسیار سخت و دشوار است.
این عارضه با ترس بودن در فضاهای باز اشتباه گرفته می‌شود، اما معمولاً در محیط‌های کوچکی همچون آسانسور و یا وسایل حمل و نقل عمومی رخ می‌دهد.
افراد مبتلا به این اختلال بیشتر از سایرین احتمال دارد که حمله پانیک یا وحشت زدگی را تجربه کنند.
فوبیاهای خاص تخت عنوان فوبیاهای ساده شناخته می‌شوند و به دلایل خاصی رخ می‌دهند که ممکن است در زندگی روزمره ما همیشه رخ ندهند.
ترس از مار از آن جمله است که زندگی روزمره‌ی ما را به یک شیوه مشخص تحت تأثیر قرار نمی‌دهد.
اضطراب اجتماعی و برزن هراسی تحت عنوان فوبیاهای پیچیده دسته بندی می‌شوند و عوامل محرک آنها کم‌تر قابل شناسایی هستند.
افراد مبتلا به این نوع فوبیا به سختی می‌توانند از عوامل محرک همچون خروج از خانه و بودن در محیط‌های شلوغ دوری کنند.
علت فوبیا و اختلال هراس چیست؟
عوامل ژنتیکی و محیطی، ممکن است یکی از علل بروز فوبیا باشند.
کودکانی که یکی از بستگان نزدیک آنها دچار اختلال اضطراب فراگیر باشد، بیشتر در معرض ابتلا به فوبیا هستند.
تجربه‌ی حوادث ناراحت‌کننده مانند تجربه‌ی تصادف یا غرق‌شدگی هم ممکن است باعث بروز فوبیا شود.
قرارگرفتن در ارتفاع بسیار زیاد یا گازگرفته‌شدن توسط حیوانات یا گزش حشرات، همگی ممکن است از عوامل بروز فوبیا باشند.
افرادی که درمان‌های پزشکی سنگین را پشت سر می‌گذارند یا افرادی که دچار مشکلات پزشکی هستند، عموما بیشتر دچار هراس می‌شوند.
همچنین فوبیا در بین افرادی که دچار ضربه‌های مغزی شده‌اند، شیوع بسیار بالایی دارد.
مصرف مواد مخدر و مشروبات الکلی و همچنین افسردگی، در بروز هراس یا فوبیا نقش دارند
انواع فوبیا
• تنگنا هراسی یا کلاستروفوبیا (Claustrophobia): ترس بودن در فضاهای سرپوشیده و کوچک
• فوبیا پرواز (Aero phobia): ترس از پرواز با هواپیماها
• عنکبوت هراسی (Arachnophobia): ترس از عنکبوت
• فوبیا رانندگی (Driving phobia): ترس از رانندگی
• فوبیا استفراغ (Emetophobia): ترس از استفراغ
• فوبیا خونریزی (Erythrophobia): ترس از خونریزی
• خودبیمارانگاری یا هیپوکندریا (Hypochondria): ترس از بیمار شدن
• آب هراسی (Aquaphobia): ترس از آب
• ارتفاع هراسی (Acrophobia): ترس از ارتفاع
• فوبیا خون، جراحت و تزریق
• فوبیا پله برقی (Escalaphobia)
• فوبیا تونل (Tunnel phobia)
• حیوان هراسی (Zoophobia)
گاهی فوبیا دلیل خاصی ندارد ولی گاهی تغییرات اجتماعی، لیست احتمالی فوبیاها را تغییر خواهد داد.
برای مثال نوموفوبیا (nomophobia) ترس بودن بدون گوشی موبایل یا کامپیوتر است.
در واقع این نوع فوبیا نوعی ترس پاتولوژیک دور بودن از تکنولوژی است.
علائم فیزیکی و جسمانی فوبیاها و هراس‌ها چیست؟
شایع‌ترین علامت جسمانی در فوبیاهای شدید، حمله‌ی هراس است.
حمله‌ی هراس شامل علائم زیر است:
• تپش قلب و افزایش ضربان؛
• تنگی نفس؛
• صحبت‌های بریده یا ناتوانی در صحبت‌کردن؛
• خشکی دهان؛
• ناراحتی‌های گوارشی یا تهوع؛
• بالارفتن فشار خون؛
• لرزش بدن؛
• درد در قفسه‌ی سینه؛
• احساس خفگی؛
• سرگیجه و سیاهی‌رفتن چشم؛
• تعرق شدید؛
• احساس مرگ قریب‌الوقوع.
البته افرادی که دچار انوع فوبیا یا هراس‌ها هستند، لزوما دچار حمله‌ی هراس نمی‌شوند.
بااین‌حال حمله‌ی هراس یکی از نشانه‌های بسیار مهمِ وجود فوبیاست.
راه‌های درمان فوبیا
فوبیا تا حدود بسیار زیادی قابل درمان است و افرادی که با آنها درگیر هستند تا حدود زیادی به مشکل خود آگاه هستند.
همین موضوع کمک می‌کند تا تشخیص بهتر انجام شود.
صحبت کردن با یک روانشناس یا روانپزشک اولین قدم برای درمان فوبیایی است که پیش از این تشخیص داده شده است.
اگر فوبیا باعث ایجاد مشکلات شدید نشده باشد، دوری کردن از منبع ترس به کنترل آن کمک خواهد کرد.
بسیاری از افراد مبتلا به نوع خاصی از فوبیا به دنبال درمان نیستند با وجود اینکه این ترس‌ها معمولاً قبل کنترل هستند.
دوری از کردن از عوامل تحریک کننده‌ی برخی از فوبیاها ممکن نیست، این موضوع به خصوص در مورد فوبیا پیچیده صادق است.
در این موارد، صحبت کردن با متخصص بهداشت روانی اولین قدم برای بهبودی خواهد بود.
بسیاری از فوبیاها با درمان مناسب قابل درمان هستند.
یک درمان واحد که برای همه افراد مبتلا به فوبیا موثر باشد، وجود ندارد.
هر درمان باید به شیوه‌ی موثری برای هر فرد تنظیم شود تا موثر باشد.
دارو
داروهای زیر برای درمان فوبیا موثر هستند:
مسدودکننده‌های بتا
این مواد به کاهش علائم فیزیکی اضطراب که در فوبیا هم دیده می‌شوند، کمک می‌کنند.
عوارض جانبی این داروها، شامل ناراحتی معده، خستگی و سردی انگشتان است.
داروهای ضد افسردگی
بازدارنده‌های جذب سروتونین (Serotonin reuptake inhibitors) معمولاً برای افرادی که به فوبیا مبتلا هستند تجویز می‌کنند.
این داروها روی سطح سروتونین مغز اثر گذاشته و در نهایت باعث خلق و خو و رفتار بهتر می‌شوند.
در ابتدا این داروها باعث حالت تهوع، مشکلات خواب و سردرد می‌شوند.
اگر این داروها موثر نباشند، پزشک بازدارنده‌های مونوآمین اکسیداز (monoamine oxidase inhibitor (MAOI)) را برای درمان اضطراب اجتماعی تجویز خواهد کرد.
افرادی که این نوع از دارو را مصرف می‌کنند، مجبور به پرهیز از مصرف گروهی از غذاها هستند.
عوارض جانبی شامل سرگیجه، ناراحتی معده، بی قراری، سردرد و بی‌خوابی خواهد بود.
مصرف داروهای ضد افسردگی تری سیکلیک (tricyclic antidepressant (TCA))، همچون کلومی‌پرامین (clomipramine)، به بهبود علائم فوبیا کمک خواهد کرد.
عوارض جانبی اولیه شامل بی خوابی، تاری دید، یبوست، مشکلات دفع ادرار، ضربان قلب نامنظم، خشکی دهان و لرزش دست است.
مسکن‌ها (Tranquilizers)
بنزودیازپین (Benzodiazepines) مثالی از مسکن‌هایی است که برای درمان فوبیا تجویز می‌شود.
این دارو ممکن است به کاهش علائم افسردگی کمک کند. افرادی با سابقه اعتیاد به الکل نباید از این داروها مصرف کنند.
در سال ۲۰۲۰ سازمان غذا و داروی آمریکا در مورد این دارو هشدار داد.
مصرف این داروها منجر به وابستگی فیزیکی شده و ترک آن حتی ممکن است فرد را با خطر مرگ رو به رو کند.
ترکیب این دارو با الکل، مواد مخدر و دیگر ترکیبات مشابه منجر به مرگ خواهد شد.
بنابراین اجرای دقیق گفته‌های پزشک در هنگام مصرف این دارو بسیار حائز اهمیت است.
